Eastway.pl

Aleksander I Pawłowicz (Александр I Павлович) (ur. 23 grudnia 1777, zm. 1 grudnia 1825) – cesarz Rosji od 1801, król Polski od 1815 (Królestwo Kongresowe), syn Pawła I z dynastii Romanowów, starszy brat księcia Konstantego oraz Mikołaja, swojego następcy na tronie Rosji.

Aleksander I był wszechstronnie wykształcony, gdy w wieku 23 lat przejmował rządy w Rosji. Pierwsze jego dekrety dotyczyły rehabilitacji ludzi usuniętych przez Pawła I z urzędów i wojska, zwiększenia roli senatu, zniesienia poddaństwa chłopów w guberniach nadbałtyckich, likwidacji cenzury książek, zakazu stosowania tortur w śledztwie, liberalizacji handlu zagranicznego i reform w szkolnictwie. Utworzone zostały uniwersytety w Charkowie i Kazaniu oraz reaktywowany Uniwersytet Wileński z polskim językiem nauczania. Był przyjazny Polakom, jego przyjaciel Adam Czartoryski był ministrem spraw zagranicznych.

Nowy cesarz starał się zachować neutralność w sprawach europejskich i w 1801 r. Rosja zawarła traktat o pokoju i przyjaźni z Francją, a w 1802 r. z Prusami. Przyjazne stosunki z Francją uległy jednakże poważnej erozji po ogłoszeniu się przez Napoleona I Bonapartego dożywotnim konsulem, a później cesarzem, i po zamordowaniu ewentualnego kandydata do tronu francuskiego, Ludwika z rodu Kondeuszów. Ostatecznie w 1805 r. Rosja przystąpiła do koalicji antyfrancuskiej, zawiązanej przez Anglię, Austrię i Szwecję. Zgodnie z warunkami paktu, w trakcie najazdu wojsk francuskich na Austrię w 1806 r. i Prusy w 1807 r. w bitwach pod Austerlitz (1805), Iławą i Frydlandem (1807) uczestniczył rosyjski korpus wojskowy marszałka Michaiła Kutuzowa.

Po zwycięstwach Napoleona I i okupacji przez jego armie Austrii, a później również Prus, Aleksander I spotkał się z Napoleonem I Bonaparte 7 lipca 1807 r. w Tylży nad Niemnem, gdzie obaj cesarze zawarli traktat pokojowy. Aleksander I nie chciał bowiem, by Rosja prowadziła wojnę z Francją w pojedynkę, zaś Napoleon uczynił różne koncesje na rzecz Rosji. Przypadł jej m.in. obwód białostocki po pobiciu Prus, zaś po roku, po kolejnej wojnie francusko-austriackiej także obwód tarnopolski.

Wcześniej w 1801 r. Rosja zawładnęła terytorium Gruzji na Kaukazie. Spowodowało to wieloletnią jej wojnę z Persją, która doznała licznych porażek. Między innymi Rosjanie zajęli Dagestan i północny Azerbejdżan z Baku nad Morzem Kaspijskim. Wojna ta trwała, z przerwami do 1813 r. W latach 1806-1812 Rosja prowadziła też wojnę z Turcją. Działania wojenne obejmowały tereny Mołdawii oraz Wołoszczyzny i wiązały się również z powstaniem narodowym o niepodległość Serbii. Ostatecznie po kilkuletnim rozejmie został zawarty w maju 1812 r. traktat pokojowy w Bukareszcie, zgodnie z którym Rosja uzyskała Besarabię, a Serbowie autonomię w ramach imperium tureckiego. Natomiast w lutym 1808 r. Rosja wystąpiła przeciwko Szwecji, zajmując, po krótkiej wojnie, całą Finlandię i wyspy Alandzkie na Bałtyku.

Od 1811 r. obaj cesarze Napoleon I Bonaparte i Aleksander I prowadzili intensywne przygotowania do wojny, narastała nieufność między nimi i mnożyły się konflikty francusko-rosyjskie. Zaś w czerwcu 1812 r. Wielka Armia Napoleona I Bonapartego, złożona ze wszystkich narodów zachodniej i środkowej Europy kontynentalnej, licząca ok. 450 tys. ludzi, przekroczyła graniczną rzekę Niemen i ruszyła szlakiem przez Smoleńsk na Moskwę. Rosja dysponowała trzema armiami z nieco powyżej 270 tys. żołnierzy, które Napoleon zamierzał pobić w oddzielnych bitwach. Lecz Rosjanie zastosowali taktykę cofania się głównych sił, niszczenia wszystkiego na trasach przemarszu wojsk francuskich oraz napaści na rozproszone oddziały i transporty zaopatrzeniowe przeciwnika. W tej sytuacji zdobycie Moskwy nic nie dało Napoleonowi. Na jego propozycje pokojowe Aleksander I w ogóle nie odpowiadał, najwidoczniej licząc na zarysowującą się możliwość całkowitego rozbicia armii Napoleona. Tak też się stało. Marszałek Kutuzow i "generał mróz" sprawili, że na pozycje wyjściowe nad Niemnem wróciło jedynie ok. 6% stanu początkowego Wielkiej Armii.

Ostatecznie wojnę z Francuzami zakończyli Rosjanie w marcu 1814 r. w Paryżu. Aleksander I spędził w stolicy Francji dwa miesiące, goszcząc w pałacu księcia Talleyranda, który przy jego pomocy organizował życie polityczne Francji po upadku Napoleona I Bonaparte. Później udał się do Anglii, Petersburga i do Wiednia na Kongres Pokojowy. Jako "wyzwoliciel Europy" był jednym z trzech głównych autorów postanowień Kongresu, obok ministra spraw zagranicznych Austrii, Klemensa Metternicha i przedstawiciela Francji Charles Talleyranda.

Układy wiedeńskie zwieńczone zostały zawarciem w Paryżu tzw. "Świętego Przymierza" pomiędzy Prusami, Austrią i Rosją, która była głównym jej ogniwem. Przyłączyło się potem do niego wiele innych państw. Funkcjonowanie paktu odcisnęło znaczące piętno w polityce europejskiej, przynajmniej do połowy XIX w. W przypadku zaistnienia, gdzieś w Europie, powstań, rewolucji i temu podobnych sytuacji, zagrażających stabilności politycznej i interesom zaprzyjaźnionych mocarstw, wówczas ich monarchowie spotykali się i wspólnie ustalali sposoby interwencji. W tym trybie wojska austriackie spacyfikowały niepodległościowe powstanie w Neapolu w 1821 r. oraz w Piemoncie w 1822 r., zaś wojska francuskie przywróciły w Hiszpanii w 1822 r. rządy królewskie po republikańskiej rebelii.

Wielkim problemem dla Aleksandra I stało się powstanie narodowościowe Greków w 1821 r. przeciwko panowaniu Turcji. Car wspierając dotąd wszelkie powstania niepodległościowe na Bałkanach nie interweniował w sprawę grecką. Na samym początku powstania greckiego miał do niego przychylny stosunek zwracając uwagę na więź z prawosławnymi Grekami. Oczywiście główną przyczyną takiej postawy była chęć zajęcia cieśnin czarnomorskich, jednak śmierć Aleksandra I oraz zabiegi Świętego przymierza pokrzyżowały mu plany. Mimo to Grecy, acz z wielkimi ofiarami, walczyli nieugięcie o swą niepodległość. W tym okresie Aleksander I stał się bardzo pobożny i uległy wobec Cerkwi prawosławnej. Kazał zlikwidować tajne stowarzyszenia masońskie oraz Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświaty, pozostawiając w resorcie tylko sprawy oświaty.

Umarł w listopadzie 1825 r. w trakcie jednej ze swych licznych podróży po kraju. Następcą na tronie został jego brat Mikołaj I (1825-1855).