Kozacy
Kozaków-zbójników odnotowano w Polsce pierwszy raz w roku 1388, zapisano również, że uchodzili za mahometan. Jan Długosz pierwszy raz określił ich tatarską nazwą zbiegów i zbójów. W najstarszych spisach u większości Kozaków występują nazwiska tatarskie. Początkowo osiedli na Krymie tzw. Kozacy krymscy (muzułmanie). Następnie doszli Kozacy naddnieprzańscy i naddniestrzańscy rekrutujący się głównie z Kijowa, Niemirowa, Winnicy, Baru, zwani także przez współczesnych Niżowcami (tzw. Kozacy chrześcijańscy). W miarę upływu czasu stworzyli oni społeczność stosującą system demokracji wojennej. Głównie zaliczali się do nich uciekinierzy z Litwy, Rusi Moskiewskiej, Wołoszczyzny oraz Korony, którzy w XV w. zasiedlili słabo zamieszkane do tej pory ziemie zwane Dzikimi Polami. W rezultacie unii lubelskiej Dzikie Pola stały się częścią Korony.
Po okresie rządów Chmielnickiego Sicz Zaporoska zwana była przez historyków drugą Rzeczpospolitą lub hetmańszczyzną. Zorganizowana była na wzór Polski, z hetmanem - niby-królem (pochodzącym z wyboru), z generalnym pisarzem - niby-kanclerzem, ze starszyzną plemienną - niby-urzędami koronnymi i ziemskimi, z radą kozacką - niby-sejmem walnym, z Kozakami samymi, uchodzącymi za szlachtę zwykłą i szaraczkową, oraz z czernią, czyli zwykłym ludem. Kozacy rządzili się w swoich miastach prawem magdeburskim przyniesionym z Polski, natomiast własne prawo zwyczajowe zostało skodyfikowane na podstawie statutów litewskich oraz w niewielkim stopniu prawa magdeburskiego. Sicz kozacka została zlikwidowana przez carycę Rosji Katarzynę II w roku 1775. Tytuł hetmana wojsk kozackich przysługiwał od tamtej pory panującej rodzinie carskiej. Starszyzna kozacka została zrównana w prawach z dworiaństwem rosyjskim, a wolnych Kozaków zrównano z chłopami rosyjskimi (kriepostniki).
Kozacy chrześcijańscy to ludność, która napływała w rejony naddnieprzańskie od XVI w., uciekając przed niesprawiedliwościami panującego porządku społeczno-politycznego Rzeczypospolitej, a więc chłopi pańszczyźniani uciekający przed daninami, drobni przestępcy, słudzy uciekający przed gnębiącymi ich panami oraz ludzie fałszywie osądzeni. W pierwszej połowie XVI wieku szybko zorganizowani przez starostę trembowelskiego Prittwitcza w społeczność o silnym charakterze wojskowym, co było spowodowane potrzebą obrony przed Tatarami. Zajmowali się handlem, rybołówstwem, hodowlą i wojaczką. Podejmowali na czajkach wyprawy łupieżcze do imperium tureckiego.