Eastway.pl

Mikołaj I Pawłowicz (ros. Николай I Павлович) (ur. 6 lipca 1796 w Carskim Siole, zm. 2 marca 1855 w Sankt Petersburgu) - cesarz Rosji od 26 grudnia 1825 (koronowany na cesarza 22 sierpnia 1826 roku), król Polski 1825-1831 (koronowany na króla Polski 24 maja 1829 roku), brat Aleksandra I (1777-1825), trzeci syn Pawła I (1754-1801), z dynastii Romanowów. Nazywany Mikołajem I Pałkinem.

W Sankt Petersburgu, w lipcu 1817 roku poślubił Charlottę Hohenzollern, której po przejściu na prawosławie nadano imię Aleksandra Fiodorowna. Z tego związku urodziło się dziesięcioro potomstwa, między innymi: car Aleksander II i wielki książę Konstanty Mikołajewicz.

Wobec bezpotomności zmarłego Aleksandra I, jego dziedzicznym następcą powinien być drugi co do wieku brat Konstanty, będący wówczas naczelnym wodzem w Królestwie Polskim. Po jego odmowie, został nim kolejny brat Mikołaj I. Mikołaj nie był szykowany do sprawowania władzy, otrzymał wychowanie wojskowo inżynieryjne. Miał charakter gwałtowny i despotyczny, nie lubił żadnych teorii i gardził wszelką wiedzą naukową.

Swe rządy Mikołaj I rozpoczął od stłumienia powstania „dekabrystów”. Tak nazwano później rozgałęziony spisek oficerów szlacheckich, którzy zamierzali obalić despotyczną, policyjną władzę cara i wprowadzić rządy konstytucyjne, gwarantujące szersze swobody obywatelskie. Spisek został jednak zdradzony i skończyło się na nieudanej próbie przewrotu wojskowego w Petersburgu w grudniu (stąd nazwa ruchu) 1825 r. Aresztowano kilkuset przywódców i działaczy spisku, pięciu z nich powieszono, większość zesłana została na katorgę na Sybir. Dekabryści byli pierwszymi rewolucjonistami, którzy wystąpili w sposób zorganizowany i zbrojnie przeciwko panowaniu feudalno-pańszczyźnianego caratu w Rosji.

Car Mikołaj I przerażony szlacheckim spiskiem dekabrystów rozbudował administrację państwową, której celem miało być utrzymanie społeczeństwa w ryzach wiernopoddaństwa. Powstały nowe ministerstwa i komitety opiniodawcze, rozbudowano system policyjny, m.in. utworzono III Oddział Kancelarii Osobistej - tajną policję, zajmującą się inwigilacją działaczy społecznych, uczonych i artystów. Wprowadzony został podział szlachty na grupy o określonych kompetencjach i przywilejach, uregulowano w szczegółach stosunki między szlachtą ziemiańską a poddanymi chłopami itp. Mikołaj I był przeciwnikiem emancypacji warstw niższych, wydał zakaz przyjmowania do szkół średnich i wyższych młodzieży nieszlacheckiej. Był też przeciwnikiem zniesienia ustroju pańszczyźnianego w Rosji, co stawało się już powszechne w zachodniej Europie. Wprowadził jednak pewne reformy, ograniczające wszechwładzę obszarników nad służbą dworską i poddanymi chłopami, umożliwiając im uwolnienie się od poddaństwa przez wykup lub w drodze umowy.

Sukcesem zakończyła się kodyfikacja praw w całym państwie i reforma finansowa. Natomiast bardzo rygorystyczna cenzura ograniczała możliwości rozwoju piśmiennictwa i nauki, negatywnie oddziaływała też na rozwój oświaty i szkolnictwa. Przy czym głównym celem cenzury było uniemożliwienie publikacji wszelkich myśli republikańskich oraz krytyki władzy, lub Cerkwi prawosławnej. Mimo to dochodziło w Rosji do licznych buntów i rozruchów, zwłaszcza ludności chłopskiej, związanych z klęskami przyrody, epidemiami, przesiedleniami itp.

W polityce zagranicznej Mikołaj I skierował swe działania przede wszystkim na Półwysep Bałkański. W 1826 r. Rosja i Wielka Brytania podpisały w Petersburgu układ o wywarciu presji na Turcję celem przyznania Grecji autonomii. Do układu przyłączyła się także Francja. Turcja odrzuciła warunki układu, ale zobowiązała się do przestrzegania autonomii Serbii, Mołdawii i Wołoszczyzny oraz zgodziła na swobodny przepływ statków rosyjskich z Morza Czarnego na Morze Śródziemne i uprzywilejowanie kupców rosyjskich.

Korzystając z zaangażowania się Rosji na Bałkanach, szach perski rozpoczął w 1826 r. podbój ziem zagarniętych przez Rosję na Kaukazie. Po początkowych sukcesach wojsk perskich, zostały one jednakże rozbite przez rosyjski korpus interwencyjny feldmarszałka Iwana Paskiewicza, który wkroczył następnie na terytorium Persji, zajmując cały Azerbejdżan i Armenię. W zawartym w 1826 r. układzie pokojowym przypadły one Rosji, a ponadto Persja zmuszona została do zapłacenia dużej kontrybucji, likwidacji swej floty wojennej na Morzu Kaspijskim i przyznania przywilejów handlowych Rosji.

Równocześnie nastąpiła poprawa w stosunkach Turcji z mocarstwami zachodnimi, które były zainteresowane w utrzymaniu silnego państwa tureckiego, jako przeciwwagi dla Rosji we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Zaangażowały się one jedynie w sprawę niepodległości Grecji, której południowa część zajęta została przez francuski desant morski. Turcy wycofali się wówczas bez walk z Peloponezu. Natomiast stawili twardy opór w swych twierdzach wojskom rosyjskim, które po szybkim opanowaniu naddunajskich księstw Mołdawii i Wołoszczyzny, parły wzdłuż wschodnich wybrzeży Bułgarii w kierunku tureckiej stolicy, Stambułu.

Rosjanie z dużym powodzeniem uderzyli wówczas na Turcję na Zakaukaziu, rozpoczynając wojnę rosyjsko-turecką. Wojna zakończyła się w sierpniu 1829 r. po zajęciu Adrianopola i dotarciu Rosjan na odległość kilkudziesięciu kilometrów od Stambułu. Mogli go zająć i w ten sposób doprowadzić do upadku Turcji. Jednakże, wobec dezaprobaty mocarstw zachodnich, Mikołaj I zaproponował Turkom pokój, jaki skwapliwie przyjęli. Zgodnie z zawartym w Adrianopolu traktatem, Rosja powiększyła się o terytorium na północ od delty Dunaju oraz o tereny Abchazji na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego; Księstwa Mołdawii i Wołoskie przeszły pod protektorat carski i powstało niepodległe Królestwo Grecji.

Niezależnie od wojen w rejonie Kaukazu z Turcją i Persją, Rosjanie mieli też spore problemy z podporządkowaniem sobie niektórych górskich plemion kaukaskich, w szczególności Osetyjczyków, Czeczenów oraz ludów Dagestanu. Najdłużej, bo aż 30 lat, swoją świętą wojnę z Rosją prowadzili islamscy Czeczeni. Imam Szamil, charyzmatyczny przywódca powstańców, opanował w latach czterdziestych prawie całą Czeczenię i północny Dagestan. Dopiero po zrażeniu się do niego górali kaukaskich i zagrożeniu głodem w obleganych kryjówkach górskich, Szamil poddał się dopiero w 1859 r.

W 1830 r. uwagę Mikołaja I zaabsorbowały rewolucje społeczno-republikańskie we Francji i Belgii. Zaplanował nawet wysłanie korpusu wojskowego przeciwko „buntownikom”, zgodnie zresztą z postanowieniami Świętego Przymierza z 1815 r. Do interwencji tej jednak nie doszło wobec wybuchu powstania listopadowego w Królestwie Polskim. Sejm Królestwa Polskiego specjalną uchwałą z 25 stycznia 1831 formalnie pozbawił Mikołaja I tronu polskiego. Do stłumienia powstania skierowana została z Zakaukazia 115-tys. armia feldmarszłka Iwana Dybicza. Gdy umarł on w trakcie wojny na cholerę, zastąpił go feldmarszałek Iwan Paskiewicz, który potem został namiestnikiem Królestwa. Po początkowych niepowodzeniach, Rosjanie dzięki swej przewadze, odnieśli duże zwycięstwo pod Ostrołęką, po czym przy pomocy pruskiej przeszli przez Wisłę w rejonie Torunia i okrążyli Warszawę od zachodu. Warszawa skapitulowała, a po niej także pozostałe jeszcze, rozproszone punkty oporu w Królestwie. Nastąpiły wtedy represje wobec uczestników powstania, konfiskaty ich majątków, zaś w 1832 wprowadzony został Statut Organiczny, włączający ziemie Królestwa Polskiego do Rosji. W 1839 Skasowana została unia kościelna w prowincjach zabranych, a unitów siłą nawracano na prawosławie. Zamknięte zostały uniwersytety Warszawski i Wileński.

Jeszcze raz wojska carskie wystąpiły przeciwko polskiemu powstaniu w Rzeczypospolitej Krakowskiej w 1846 r. Miasto przekazane zostało następnie we władanie Austrii. Na dużo większą skalę żandarm Europy Mikołaj I pomógł w 1849 r. cesarzowi austriackiemu, posyłając mu 100-tys. armię dla stłumienia powstania węgierskiego w okresie Wiosny Ludów. W 1848 r. po wybuchu rewolucji czerwcowej we Francji zerwał stosunki dyplomatyczne z Paryżem.

Car Mikołaj I chciał do reszty wykorzystać słabość Turcji chcąc całkowicie opanować Morze Czarne i rozciągnąć swe wpływy na Bałkanach. Mocarstwa zachodnie sprzeciwiały się temu. Rosja wysłała do Turcji poselstwo: Turcja miała uznać protektorat Rosji ludności prawosławnej w imperium ottomańskim. Mikołaj czynił z siebie orędownika prawosławia. Rosja chciała również miejsca święte (Świątynia betlej. ,Grób Chrystusa) pod opiekę kościoła prawosławnego. Turcja nie zgodziła się jednak na przyjęcie protektoratu.Poselstwo wróciło do Rosji zrywając wszelkie stosunki dyplomatyczne z Turcją. Po innych zatargach Turcja wypowiedziała Rosji wojnę. Wojna ta została nazwana Wojną Krymską lub Wojną Wschodnią. W bitwie pod Synopą rozbito flotę turecka. Ta „masakra” wzburzyła opinię publiczną i wymagała reakcji.

W lutym 1854 r. Wlk. Brytania i Francja zażądały od Rosjan wycofania się z księstw rumuńskich, a następnie wypowiedziały wojnę, zwaną krymską. Trwała ona 2 lata, walki toczyły się cyklami kilkumiesięcznymi i koncentrowały się na oblężeniu Sewastopola. Pochłonęła prawie pół miliona żołnierzy, a 2/3 z tego to wynik chorób i brak opieki lekarskiej. Pod względem taktycznym była podobna do wojen napoleońskich.

Cel Anglii: osłabienie potęgi Rosji, zniszczenie Sewastopola i floty rosyjskiej. Finladia zwrócona Szwecji, odbudowanie królestwa polskiego, księstwa rumuńskie oddane Austrii, która miała zrezygnować z Lombardii i Wenecji, Krym i Gruzja odstąpione Turcji. Austria i Prusy zawarły krótkotrwały sojusz. W kwietniu 1854 r. na spotkaniu franc.-bryt.-austr.-pruskim w Wiedniu zaczęto ustalać warunki do rokowań pokojowych z Rosją – tzw. Cztery Punkty: 1) potrzeba zastąpienia protektoratu rosyjskiego w Serbii i księstwach rumuńskich kolektywną gwarancją wielkich mocarstw, 2) swobodna i bezpieczna żegluga na Dunaju i jego ujściu, 3) rewizja traktatu z 1841 r. dotyczącego cieśnin tureckich – w interesie równowagi sił w Europie, 4) zastąpienie protektoratu rosyjskiego nad bałkańskimi chrześcijanami przez system gwarancji mocarstw zaakceptowany przez Turcję. Rosja ostatecznie je przyjęła.

W pierwszej połowie XIX wieku miał miejsce dość znaczny wzrost gospodarczy Rosji. Spowodowany był powiększeniem i specjalizacją rynku krajowego, rozszerzeniem handlu zagranicznego i wykorzystaniem osiągnięć technicznych zaczynającej się epoki europejskiej rewolucji przemysłowej. Powstały pierwsze większe zakłady przemysłu włókienniczego w Białymstoku i Łodzi, maszynowego w Petersburgu, Moskwie, na Uralu i Ukrainie, górnictwa węglowego i hutnictwa w Zagłębiu Donieckim na Ukrainie, naftowego na Kaukazie, eksploatacji złóż miedzi, srebra i złota na Uralu. W całym państwie powstawały manufaktury i zakłady przemysłowe, przerabiające lokalne surowce: cukrownie, browary, gorzelnie, cegielnie, tartaki, huty szkła. Również w rolnictwie uzyskano znaczne postępy, w dużym stopniu dzięki regionalnej specjalizacji w produkcji buraków cukrowych, lnu, ziemniaków, chmielu, tytoniu, winorośli.

Szybko rozwijała się też nauka i wszystkie dziedziny kultury. Naukowcy rosyjscy przeprowadzili wiele ekspedycji odkrywczych w azjatyckiej części Rosji i w świecie, zorganizowali również wiele wypraw morskich dookoła świata, odkrywając m.in. Antarktydę. W tych wyprawach, zwłaszcza do północnej i środkowej Azji, duży udział mieli Polacy, m. in. Benedykt Dybowski, Aleksander Jabłonowski, Józef Kowalewski, Bronisław Grąbczewski. W nauce działali: twórca geometrii nieeuklidesowej Mikołaj Łobaczewski, astronom Wasyl Struve. W literaturze i sztuce czynni byli powieściopisarze Mikołaj Karamzin, Mikołaj Gogol, Iwan Niekrasow, bajkopisarz Iwan Kryłow, komediopisarz Aleksander Gribojedow, poeci Aleksander Puszkin i Michał Lermontow, kompozytor Michaił Glinka.

Stolica Petersburg wzbogaciła się o wiele reprezentacyjnych pałaców, soborów, teatrów, budynków administracyjnych. Moskwa z rozmachem odbudowana została po pożarze w czasie wojny z Napoleonem I Bonaparte. Rozbudowały się także znacznie miasta prowincjonalne, zwłaszcza siedziby guberni.

Wikipedia