Eastway.pl

Chazarowie - (Kozarowie) lud koczowniczy pochodzenia tureckiego, według innych teorii spokrewniony z Bułgarami, Ugrami lub Ujgurami, o którym pierwsze wzmianki pochodzą z VI wieku n.e. Tereny zajmowane przez Chazarów rozciągały się między północnym Kaukazem, Krymem, Morzem Kaspijskim a rzeką Jaik i Samarą. Trudnili się głównie pasterstwem, a bogacili na łupieskich wyprawach.

Chazarowie przywędrowali z Azji i w VI wieku zajęli północny Dagestan, który kronikarze nazywali Bersilia. W tym pierwszym okresie Chazarowie wchodzili w skład związku plemiennego Sabirów, w którym z czasem uzyskali dominującą pozycję. W 560 r. popadli w zależność od kaganatu zachodniotureckiego. W latach między 630 a 650 utworzyli własne państwo, tak zwany Kaganat Chazarski będący konglomeratem etnicznym (m.in. Alanowie, Goci, Bułgarzy, Madziarowie, Pieczyngowie, Rusowie, Oguzowie), ze stolicą w Semender (około roku 800 przeniesiona do Itil). Na czele kaganatu stał kagan, który rządził sprawami państwa i kierował armią. W największym rozkwicie w VIII wieku ziemie kaganatu rozciągały się między Morzem Kaspijskim, Dnieprem i Kamą. Swoją pierwszą ekspansję skierowali na ziemie Wielkiej Bułgarii, która istniała na stepach azowsko-czarnomorskich. Rozbici Bułgarzy przemieścili się na zachód nad Dunaj. Za Justyniana II skutecznie włączyli się, jako jego sojusznicy, do walki o władzę w Bizancjum. Z chwilą pojawienia się w 2 połowie VII wieku na południowych rubieżach kaganatu Arabów, rozpoczęły się między nimi długotrwałe wojny, które zakończyły się w 798 roku. Od IX wieku Chazarowie powoli tracą znaczenie polityczne z powodu wybuchu wewnętrznych wojen na tle religijno-politycznym, które spowodowały osłabienie kaganatu. W tym samym czasie następuje rozwój Rusi Kijowskiej, która zgłasza pretensje do części ziem chazarskich. Chazarowie w okresie swojej świetności podporządkowali sobie plemiona Słowian Wschodnich: Polan naddniestrzańskich, Siewierzan, Radymiczów, Wiatyczów, którzy płacili im daninę po srebrnej monecie i wiewiórczej skórce od domu.

W 965 zostali rozbici przez kniazia kijowskiego Światosława i większość Chazarów przeniosła się do księstwa tmutorakańskiego, a po opanowaniu tego księstwa przez Połowców w końcu XI wieku, na Ruś. Kaganat szarpany przez różnych sąsiadów nie odzyskał już dawnej potęgi. Ostatni władca Chazarów znalazł schronienie w Gruzji. Ostatnie wzmianki o Chazarach pochodzą z XII wieku. W następnym stuleciu Chazarowie wymieszali się z innymi ludami i zniknęli z kart historii.

Jedną z wyjątkowych cech chazarskiego państwa była jego tolerancji religijna i wielowyznaniowość. Pierwotnie Chazarowie byli wyznawcami animizmu, szamanizmu oraz jedynego boga tengri-chana - religii tureckich nomadów. Pogaństwo, mimo silnych wpływów religii monoteistycznych, utrzymywało się na terenie kaganatu do samego końca jego istnienia. Mozaika etniczna kaganatu i silne wpływy kultur ościennych spowodowały, że Chazarowie byli również wyznawcami islamu i chrześcijaństwa.

Chrześcijaństwo najsilniejsze wpływy miało na terenach kaukaskich i na Krymie. W VII wieku wśród Chazarów i Alanów działalność misyjną prowadził biskup albański Israel, a potem św. Cyryl (860). W końcu VIII wieku na Krymie wybuchły zamieszki na tle religijnym zwane jako powstanie Joannesa Gockiego, biskupa prowincji, która później stała się eparchią gocką. Chrześcijanie chazarscy mieli siedem diecezji: chocyrską, astilską, chwalijską, onogurską, retegską, huńską i tamatarchijską.

Religia muzułmańska dotarła na ziemie kaganatu w II połowie VII wieku za pośrednictwem Arabów, którzy walczyli z Chazarami. W 737 r. Arabowie rozbili armię chazarską i zmusili kagana do przyjęcia islamu, który jednak nie został religią państwową. Około 70. lat VIII wieku przy nadarzającej się okazji kagan wrócił do starych praktyk religijnych. Do islamu wrócono ok. 868 r., kiedy zagrożony przez Turków kagan zwrócił się o pomoc wojskową do władcy Chorezmu i otrzymał ją pod warunkiem przejścia na islam. Muzułmanie tworzyli siedmiotysięczny oddział gwardii kagana - larisija. Arabscy kronikarze wspominają o licznych w królestwie chazarskim meczetach i o podwójnym królestwie, co mogło znaczyć, że w państwie chazarskim przyjmowano w pewnym czasie islam i na równych prawach jakieś inne wyznanie; tak więc kagan wyznawał wiarę Mahometa, a kagan-beg – judaizm.

Kronikarz al-Masudi podaje, że w latach panowania kalifa Haruna ar-Raszida (786-809) elity chazarskie stały się wyznawcami judaizmu. Według autora Odpowiedzi króla Józefa kagan-beg, który przeszedł na judaizm był Bulan. Jeden z następców Bulana, Obadjasz narzucił religię żydowską swoim poddanym, a na tereny Chazarii emigrowali Żydzi z Bizancjum i kalifatu. Wyznawcy innych religii zostali uznani za wrogów królestwa. Ustanowienie królestwa izraelskiego w kaganacie chazarskim wzbudziło reakcje ze strony Bizancjum i Kijowa. Po wyprawie Światosława Chazarowie i Żydzi przenieśli się na Krym.

Prawdopodobnie za sprawą Chazarów na terenach średniowiecznej Polski pojawili się pierwsi kupcy żydowscy. Pozostałością po Chazarach są prawdopodobnie Karaimi (choć istnieją teorie mówiące o ich późniejszym napływie). Etymologię chazarską mają niektóre nazwiska żydowskie (np. Kaplan, Kagan). Istnieją też spekulacje uznające Chazarów za bezpośrednich przodków Żydów aszkenazyjskich. Wydają się one być sprzeczne z obecną wiedzą historyczną i badaniami genetycznymi.