Protobułgarzy
Protobułgarzy (Bułgarzy) to lud koczowniczy pochodzenia huńskiego lub tureckiego, którego pierwotne siedziby znajdowały się najprawdopodobniej na obszarze położonym na północ od Kaukazu, na jego północnych zboczach.
Po przybyciu Hunów ok. 375 r. n.e. Protobułgarzy zostali przez nich przynajmniej częściowo podbici i część ich znalazła się w huńskim związku plemiennym, wędrując dalej z Hunami na zachód i osiedlając się wraz z nimi na Nizinie Węgierskiej. Na początku V w. ci Protobułgarzy walczyli np. po stronie Hunów z Longobardami. Po śmierci Attyli i rozpadzie imperium huńskiego część Protobułgarów pozostała na Nizinie Węgierskiej, a część wraz z resztkami Hunów uszła nad dolny Dunaj, do tzw. Małej Scytii, czyli rejonu delty Dunaju. Od 491 r. Protobułgarzy z tego regionu atakują Cesarstwo Bizantyjskie, zapewne przynajmniej częściowo we współpracy ze Słowianami naddunajskimi. Najazdy protobułgarskie na Cesarstwo trwały az do r. 559. M. in. w 512 r. cesarz Anastazjusz wzniósł długie wały dla obrony Konstantynopola przed Protobułgarami; walczył też z nimi Bezlizariusz za czasów Justyniana.
Po przybyciu Awarów do Europy ok. r. 559 Protobułgarzy naddunajscy częściowo przynajmniej zostają im podporządkowani i jako element podbity biorą z kolei udział w wyprawach awarskich. Po upadku międzynarodowego znaczenia Awarów w wyniku nieudanego oblężenia Konstantynopola w 626 r., Protobułgarzy próbują w r. 630 przejąć dominację w kaganacie, ale kończy się to dla nich tragicznie: znaczna ich część została wybita przez Awarów, część uszła do Bawarii, gdzie została zgładzona przez króla bawarskiego, inna część uszła do Włoch, a pozostali ulegli całkowitemu podporządkowaniu Awarom.
Z kolei ci Protobułgarzy, którzy pozostali nad Morzem Azowskim, ulegli w latach siedemdziesiątych VI w. władzy kaganatu starotureckiego. Pod koniec wieku VI, wskutek perturbacji wewnętrznych w tym kaganacie, możliwe stało się wyzwolenie plemion protobułgarskich i stworzenie przez nie niezależnego państwa, zwanego Wielką Bułgarią albo Starą Bułgarią.
Pierwszym władcą tego państwa był Gostun, a jego następcą Kubrat.
Po śmierci Kubrata, około r. 665 Protobułgarzy dostali się pod wpływy Chazarów, w wyniku czego podzielili się na trzy odłamy dowodzone przez trzech synów Kubrata:
* Bułgarzy Czarni, dowodzeni przez Bajana, pozostali na miejscu i poddali się władzy Chazarów,
* Bułgarzy Srebrni, pod wodza Kotraga, udali się na północ wzdłuż Wołgi, gdzie pod koniec VII wieku dotarli do środkowej Wołgi w miejsce, gdzie wpada do niej Kama i tam założyli w X wieku państwo Bułgarię Kamską.
* Bułgarzy Błękitni, pod wodzą najmłodszego syna, Asparucha, wyruszyli na zachód, gdzie osiedlili się na zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego i dolnym biegu Dunaju.
Bułgarzy Kamscy w X wieku założyli silne państwo – Bułgarię Kamską ze stolicą w Bułgarze Wielkim – mieście, które w wiekach XIII-XIV było jednym z najsilniejszych w Europie. Zakładali liczne grody, kwitł handel i rzemiosło, w 1236 roku zostali podbici przez Mongołów i włączeni do Złotej Ordy. W 1431 r. terytorium na południe od Kamy zostało włączone do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, na pozostałym obszarze powstał w roku 1438 Chanat Kazański, który w 1552 roku został przyłączony do Rosji. Protobułgarzy w X wieku przyjęli islam, a po upadku ich państwa ulegli stopniowej asymilacji i wymieszaniu z ludnością mongolską, rosyjską i tatarską, z czego powstało kilka narodów o korzeniach ałtajskich, m.in. Czuwasze.
Bułgarzy Błękitni po przekoczowaniu nad dolny Dunaj podjęli próbę zajęcia terenów położonych po jego południowej stronie. Cesarz Konstanty IV Pagonat zorganizował w związku z tym wyprawę wojenną przeciwko nim, ale armia bizantyjska poniosła klęskę i Bizancjum zmuszone zostało do podpisania traktatu pokojowego w r. 679 (lub 681, jak podają inne źródła), w którym uznawało oderwanie części swego terytorium i powstanie państwa bułgarskiego.
Protobułgarzy, którzy osiedlili się w dolnym biegu Dunaju zetknęli się tu z ludnością słowiańską. Początkowo traktowali oni Słowian jako element niewolniczy. Asparuch np. przesiedlił Słowian w taki sposób, aby bronili granic jego państwa. W późniejszym okresie, poczynając od chana Teleriga, u władców protobułgarskich pojawiła się idea aby zjednoczyć pod egidą Protobułgarów Słowian zamieszkujących sklawinie na terenie Cesarstwa Bizantyjskiego i w ten sposób wzmocnić i powiększyć terytorialnie państwo. Proces dopuszczania Słowian do udziału w rządzeniu państwem nasilił się za chana Kruma, a kulminację osiągnął w momencie przyjęcia chrześcijaństwa w r. 865 przez chana Borysa, który przyjął imię Michała. W następstwie tego procesu Protobułgarzy przejęli język słowiański i zeslawizowali się całkowicie.
Państwo Bułgarów rozrastało się i u szczytu swojej potęgi terytorialnej za czasów Symeona, syna Borysa, który ogłosił się carem (basileus) w r. 917, obejmowało teren na południe od Dunaju (z wyjątkiem Grecji i resztek Tracji) w okolicach Adrianopola, Serbię, Albanię, Wołoszczyznę a nawet okresowo Siedmiogród.
W IX wieku organizowali liczne najazdy na Bizancjum. Po przyjęciu chrześcijaństwa najazdy te ustały. Osłabienie pierwszego państwa bułgarskiego przyniosły najazdy Węgrów i Rusów. W 971 r. korzystając z pretekstu obrony przez Rusami cesarstwo Bizantyjskie odzyskało część swego dawnego terytorium, a w 1018 podbiło całe terytorium Bułgarii. Drugie państwo bułgarskie powstało w wyniku powstania przeciwko Bizancjum wznieconego w r. 1186, ale przetrwało jedynie do r. 1393, kiedy znalazło się pod panowaniem tureckim.
Przez następne wieki częściowo ulegali kulturze greckiej i tureckiej, co wyróżnia Bułgarów wśród narodów słowiańskich.
Wikipedia