Eastway.pl

W kulturze Tatarów Krymskich ogromne znaczenie maja te wartości, które kształtują wspólnotę: tradycje, szacunek dla przeszłości, historii narodu, autorytet starszych, rodziców. Tatar będący tradycjonalistą zobowiązany jest postępować zgodnie z wymogami tradycji i normami społeczeństwa, oraz dbać o to aby pozostawać w dobrych stosunkach ze społecznością. Dysponowanie dobrami wśród Tatarów odbywa się z uwzględnieniem społecznego statusu człowieka, warstwy społecznej do której należy, wykształcenia, a także płci). Tatarzy Krymscy rzeczywiście sami uważają siebie za społeczeństwo kolektywne. Przede wszystkim są skoncentrowani na swojej kulturze i nie widzą potrzeb współdziałania z innymi narodami. Ponad połowa Tatarów Krymskich uważa, że powinni ochronić indywidualność swojego narodu choćby za cenę ograniczenia kontaktów z innymi grupami etnicznymi. Tylko 8% Tatarów widzi potrzebę jednoczenia się z całym społeczeństwem krymskim i tworzenia społecznej wspólnoty także z innymi narodami. Tatarzy Krymscy zdają sobie sprawę z bogactwa swojej tradycji. Są narodem silnym, który ma poczucie własnej wartości.

Zróżnicowane warunki geograficzne półwyspu wpłynęło na odmienne osadnictwo wśród Tatarów górskich, stepowych i południowych. Pierwsze osady powstawały dosłownie na fundamentach grodów i twierdz autochtonicznej ludności półwyspu, Taurów, Scytów, Gotów. Na przykład kurhany Taurów zostały odnalezione w takich miejscowościach jak: Sudak, Ałuszta, Urkusta, Bajdar, Korei, Ałupka i innych. Architektura tatarska odzwierciedlała połączenie stylów wziętych z kultur Autochtonów oraz nowo przybyłych.
Istotny wpływ na charakter osadnictwa tatarskiego miała religia islamska. W średniowieczu budowano szereg monumentalnych budowli, powstał meczet Uzbeka, mauzoleum Hadżi Gereza, chański meczet w Kezlewie i inne.
Osady Tatarów stepowych miały własne osobliwości. W centrum wioski budowany był okrągły plac, na który wysypywany był piasek, gdzie młodzież ćwiczyła sztuki wojenne.

Cmentarze były położone za granicami miasta, wsi. Często też Tatarzy budowali diurbe czyli rodzaj mauzoleum charakterystyczny dla cywilizacji muzułmańskiej.
W każdej miejscowości obowiązkowo musiała znajdować się kawiarnia, która była miejscem gdzie mężczyźni gromadzili się, aby odpocząć, porozmawiać, wypić kawę i posłuchać muzyki. Kobiety spędzały czas wolny w łaźniach rozkoszując się smakiem szerbetu i tatarskimi słodkościami.
Tatarów zawsze wyróżniała wyjątkowa dbałość o czystość i porządek w swoich domach, co było uwarunkowane wpływem tradycji islamskiej.

Wystrój wnętrza mieszkań zależał od zamożności gospodarza. Wzorzyste dywany, chodniczki, makaty ścieliły tatarskie podłogi. Na nich stały niskie i szerokie kanapy, a w specjalnej wnęce stawiane były skrzynie z odzieżą i pościelą. Przykrywano je pięknie haftowanymi poduszkami. Dużą wagę przywiązywano do miedzianych naczyń ozdobnym. Szczególnie wyróżniającą się wśród Tatarów Krymskich cechą dekoracji mieszkań było wykorzystywanie ręczników jako elementów zdobniczych. Ważną role odgrywał każdy drobiazg.
Urody miały dodać komnatom niskie stoliczki, ławki, lampki, obrusy, serwetki, zasłony itp. Obok sypialni budowano pomieszczeniu gdzie brano kąpiele. W sieni natomiast znajdował był warsztat w którym Tatarki tkały i wyszywały chusty, ręczniki. Co bogatsi Tatarzy mieli jeden pokój przeznaczony tylko do przyjmowania gości. Wówczas to tam gromadzono wszystkie najbardziej reprezentatywne meble oraz dekoracje.
Tatarzy stepowi najczęściej dekorowali swoje mieszkania wzorzystymi tkaninami filcowymi. Podstawą do produkcji filcu jest głównie runo owcze, dlatego był dla nich najłatwiej dostępny.
Wszystkie przedmioty miały pomóc uczynić miejsce zamieszkania ciepłym i przytulnym. Dom miał być miejscem wygodnym i estetycznym, gdzie można było odpocząć i odnaleźć spokój.

Obiór

Tradycyjna odzież Tatarów Krymskich tak jak stroje ludowe wszystkich narodowości wiąże się z doświadczeniami narodu, poziomem jego zamożności i sposobem prowadzonego życia. Przede wszystkim jednak prezentuje poczucie estetyki Tatarów Krymskich oraz sposób dostosowania się do warunków geograficznych środowiska zamieszkania. Tatarzy najczęściej korzystali z wełny, skór, tkanin przez siebie wyrabianych i przywiezionych z zagranicy.

Tatarki szczególnie dbały o udekorowanie głowy. Rozdzielały włosy na dwie połowy i splatały je w cienkie warkoczyki, które odrzucały na plecy. Aby uchronić się od spojrzeń złych ludzi do końcówek warkoczy przymocowywały pięknie ozdobiony prostokątny talizman ze święta modlitwą. Na głowę zakładały aksamitną, zazwyczaj bordową, czapeczkę (fes), ozdobioną złotą lub srebrną nicią. Tylną część głowy pokrywały długim, delikatnym szalem w kolorze białym (marama). Powszechne były też inne dekoracje: wełniana chusta (szal), wzorzysta chusta (jawkul) i inne.

Pomimo różnic pomiędzy odzieżą określonych rejonów z reguły strój kobiet był podobny. Nosiły długie płócienne koszule poniżej kolan, długie sukienki szerokimi rękawami, ozdobne szarawary czyli szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone na Wschodzie. Obcisła kamizelka służyła podkreśleniu figury. Podszywana była watą dla nadania figurze pełności. Na piersi znajdował się napierśnik gęsto powlekany drobnymi złotymi monetami. Wokół talii Tatarki zawiązywały szeroki, pięknie zdobiony srebrem lub złotem pas. Wychodząc z domu narzucały jeszcze jedno wdzianko, zazwyczaj zieloną lub różową narzutkę.

Dziś strój żeński w tradycyjnym wydaniu praktycznie nie istnieje gdzie indziej niż w muzeach (Bakczysaraj, Symferopol, Stary Krym). Pewną jego formę jednak można czasem zobaczyć u starszych Tatarek. Czasem ubierają się one w haftowane kamizelki, szarawary i długie suknie.

Ponadto Tatarki lubowały się w innych ozdobach. Najczęściej przy ich stroju pobrzękiwały bransolety i kolczyki. Pierścionki czasem powlekały wszystkie palce co bogatszych Tatarek. Biżuterię dekorowano drogocennymi kamieniami, kryształami, diamentami, a także monetami. Tatarki nie stroiły też od innych form upiększania się. Jednym z takich sposobów było farbowanie włosów. Najmodniejszym kolorem był brunatny, czyli odcień ciemno-brązowy. Często też nadawano włosom koloru lekko rudawego.

Tatarzy głowę okrywali czapką z baraniego futra, latem zaś tiubietiejką (nakrycie głowy wielu narodów Wschodu) - okrągła spiczastą czapeczką, u Tatarów zazwyczaj koloru czerwonego.
Długa koszula nakrywała szerokie szarawary i opasana była wełnianym pasem, zazwyczaj czerwonym lub zielonym. Na koszulę zakładali krótką aksamitną kamizelkę. Na nią zakładali narzutę z krótkimi lub długimi rękawami, na wierzch wszystkiego zakładali długi kaftan. Wszystkie ubiory Tatarów były robione z bardzo twardych, wytrzymałych materiałów, u Tatarów stepowych często z sukna wielbłądziego. Zimą kaftany Tatarzy zamieniali na baranie kożuchy bądź kurtki z owczej wełny.

Dowodem na to, że tradycja tatarska jest wśród Tatarów na Krymie wciąż żywa jest to, że strój męski w wersji tradycyjnej jest wśród dzisiejszych Tatarów spotykany dość często. Choć nie jest on jego idealnym odzwierciedleniem, to szczególnie w Bakczysaraju i w Starym Krymie często można zobaczyć Tatarów noszących długie białe koszule, spodnie, buty z cholewami, oraz długi chałat.
Mężczyźni noszą włosy krótko ostrzyżone lub ogolone. Obowiązkowym elementem jest nakrycie głowy - krymka (czapeczka z baraniego futra).
Niegdyś każdy mężczyzna powinien był nosić woreczek na tytoń, dziś zwyczaj nie jest już podtrzymywany.

W kolekcji Krymskiego Muzeum Etnograficznego znajdujemy ponad trzy tysiące autentycznych eksponatów, z czego ponad 700 to przedmioty tatarskiej sztuki dekoratywnej. Ozdoby jubilerskie, pasy, tkaniny, serwetki, koronki, hafty, woreczki do tytoniu, naczynia. Wszystko pięknie zdobione, zachwycające nas egzotyczną ornamentyką. Przedmioty sztuki jubilerskiej tworzono w centrach rzemieślniczych: Bakczysaraju, Kezlewie. Technika ich wytwarzania była bliska tej, którą stosowali Turcy.
Przepiękna przyroda Krymu wpłynęła na cała twórczość Tatarów Krymskich, szczególnie jednak na słynne tatarskie hafty. Krym to niezwykłe, malownicze miejsce, pełne niezwykłym miejsc, oraz pełne niezwykłych kolorów. To właśnie przyroda Krymu była największą inspiracją przy tworzeniu haftów, to ona dyktowała jaki zestaw kolorów należy wybrać. Stroje kobiece były zazwyczaj szyte w kolorach jasnych takich jak lilak, fiolet, biały, czyli kolorach związanch z emocjami, sercem, miłością.

Mentalność Tatarek stepowych, z kolei, wyrażała się w takim doborze kolorów, który obrazował siłę fizyczną oraz praktyczność. Kolor bordo, na przykład, symbolizował dojrzałość i męską siłę. Sekrety i szczegóły wyszywania przekazywane były z matki na córkę
Jeszcze w 20 i 30-tych latach XX w. w Bakczysaraju żyły Tatarki, które władały tradycyjną sztuką wyszywania i haftowania. Dziś już się ich nie praktykuje, ale na szczęście wciąż można ją podziwiać.

Święta

Kalendarz tatarski należy do do arabsko-perskiej tradycji kalendarzowej, opartej na roku księżycowym.

Nauroz (Nawrez)
W systemie świąt zajmuję szczególne miejsce. Razem z nim wita się Nowy Rok oraz wiosnę. Słowo Neuroz pochodzi z języka irańskiego i oznacza: nau(w) -nowy, oraz rez - dzień. Święto obchodzi się 21 marca, czyli wtedy Kidy dzień równy jest nocy. Obyczaj świętowania Neuroza pojawił się wśród Tatarów wraz z przyjęciem religii islamskiej. Neuroz jako święto wiosny wiąże się z szeregiem obrzędów, które mają zaskarbić sobie przychylność sił przyrody i zapewnić urodzaj.

Obchodzenie pożegnania starego roku:
Na tydzień przed 21 marca gospodyni zaczyna się do niego przygotowywać. Przede wszystkim skupia się na robieniu porządków, odkłada również stare, nieprzydatne już rzeczy. Mężczyźni zaczynają remont maszyn rolniczych, przygotowują się do wiosennej pracy na polu. Dzieci szykują maski oraz kostiumy kozy. Dzień przed świętem gospodynie gotują jajka, kebety, oraz ciasta. Wieczorem rozpala się ognisko, a w nim spala wszystkie wcześniej odłożone niepotrzebne rzeczy. Z nastaniem zmierzchu dzieci zakładają przygotowane maski, jedno z nich zakłada kostium kozy. Następnie wędrują od domu do domu, śpiewając. W zamian dostają orzechy i słodkości.

Nowy Rok
W dzień Nauroza starsi ludzie odwiedzają cmentarze. Tam sprzątają mogiły oraz modlą się specjalnymi modlitwami w których proszą o urodzaj. Tym sposobem łączność z przodkami zostaje podtrzymywana. Towarzyszą oni żywym od początku roku.

Derwiza
Derwiza to święto urodzaju, podobne do słowiańskich dożynek.
Obchodzona jest 22 września. Po tym dniu zaczyna się "obumieranie" sił przyrody. Przychodzi jesień.
Słowo Derwiza oznacza "wejście do nowego świata". Święto to jest wspaniałą uroczystością na terenach zamieszkiwanych przez Tatarów, szczególnie zaś obchodzą je społeczności tatarskie na terenie Białorusi, Krymie i Tatarstanu. Z okazji Derwizy organizuje się wielkie zjazdy, często organizują ją mieszkańcy kilku wiosek. Społeczeństwo tatarskie ochoczo współzawodniczy w licznych turniejach i konkursach: kobiety rywalizują w wypiekaniu łakoci, mężczyźni zaś próbują swych sił w konkursach sprawnościowych. Jednymi z podstawowych są konkurencje narodowego sportu: zapasów (Kuresz). Innymi atrakcjami są konkursy piosenek, przyśpiewek i tańców. Tylko podczas tego organizuje się dyscyplinę: kto dalej rzuci kamień. Koniecznie podczas rzucania należy powiedzieć: "Niechaj trudne dni wrócą wtedy kiedy wróci ten kamień". Czyli nigdy.
Zazwyczaj święto kończy się tańcem całej społeczności (choran), który reprezentuje jedność narodu w walce o osiągnięcie wspólnego celu.

Kydyrlez
Istnienie święta Kydyrlez odzwierciedla złożoną historie Krymskich Tatarów. W jego obrzędach i obyczajach śledzi się źródła tatarskich wierzeń, życia społecznego. Święto obchodzi się pierwszej niedzieli miesiąca maja. W wioskach, w pobliżu meczetu młodzież przygotowuje ognisko. Wieczorem w tym miejscu gromadzą się wszyscy mieszkańcy wioski. Po wieczornej modlitwie najważniejszy mieszkaniec wioski rozpala ognisko i jako pierwszy je przeskakuje. Za nim ognisko przeskakują kolejni mężczyźni, następnie młodzieńcy i mali chłopcy. Przez ten czas ognisko zdąży przygasnąć, a wtedy ten sam rytuał wykonują kobiety i dziewczęta. Każdy podczas skoku wypowiada słowa: "Trudności dla innowierców, a dla mnie dobrobyt". Tego dnia każda rodzina stara się posadzić jedno drzewo (mężczyzni - jabłoń, kobiety - gruszę) lub kwiaty. Święto to Tatarzy obchodzą na łonie przyrody, w pobliżu źródła. Kydyrlez to czas przeznaczony dla integracji społeczeństwa. Ludzie mogą spędzić ze sobą więcej czasu niż zwykle. Powszechną zabawę obowiązkowo kończy taniec całej społeczności.

Ramadan Bajram
Wierni w krajach muzułmańskich podczas pierwszego świątecznego dnia (Ramadan -Bajram), wyrażają swą radość, odprawiają zbiorowe modły, w miarę możliwości, na świeżym powietrzu. Okazują w ten sposób wdzięczność Bogu za to, że pozwolił im dotrzymać warunków postu. Post dla Muzułmanów, w tym, też dla Tatarów Krymskich to jedno z pięciu obowiązkowych warunków wiary obok wyznania wiary w jednego Boga, modlitwy, jałmużny i pielgrzymki do Mekki. Post rozpoczyna się miesiącu Ramadan i przestrzega się go przez 30 dni. Słowo Ramadan oznacza "płonąć" i wierzy się, że w czasie postu spalają się wszystkie grzechy człowieka, otwierając drzwi raju. Ramadan Bajram obchodzi się po upływie 30 dni. Święto trwa 4 dni. Jest to czas w którym powinni się pogodzić wszyscy skłóceni. W dzień święta cała rodzina odświętnie się ubiera. Wieczorem gospodynie pieką czeburieki a dzieci obdarowywują nimi krewnych dostając w zamian czeburieki lub inne dania. Obyczaj ten ma szczególna nazwę: "aby w domu zawsze był zapach jedzenia"

Dzień żałoby narodowej
18 maja to dla Tatarów dzień szczególny. Z rozkazu Józefa Stalina 18 maja 1944 roku rozpoczęła się akcja wysiedleńcza Tatarów Krymskich. 18 maja to dzień boleści za tych co zginęli w przeszłości oraz w czasie deportacji oraz wezwanie do zjednoczenia narodu tatarskiego w imię powrotu na ziemie historycznej ojczyzny. Osobliwością kultury Tatar było niegdyś wielożeństwo. Praktykowane było jednak tylko wśród zamożniejszych i zostało zakazane oficjalnie do czasów rewolucji. Dziś uznawana jest moligamia, choć w Azji Środkowej i Tatarstanie poligamia jest nieoficjalnie praktykowana. Wśród obyczajów Tatarów Krymskich charakterystyczna jest silna pozycja kobiety w społeczeństwie, która jest równa pozycji mężczyzny. W życiu codziennym istnieje jednak ścisły podział na czynności męskie i żeńskie.