Eastway.pl

Traktat paryski, kończący wojnę krymską, miał decydujące znaczenie dla Krymu. Rosjanie już nie mogli prowadzić polityki militarystycznej w basenie Morza Czarnego, zaczęto więc finansować inwestycje cywilne. Budowano drogi, porty handlowe (Eupatoria, Teodozja, Kercz), pojawiły się pierwsze zakłady przemysłowe.

W latach 1865-1890 liczba ludności Krymu podwoiła się. Głównym czynnikiem rozwoju kraju stała się kolej. Budowa linii komunikacyjnych wpłynęła na rozwój głównej dziś gałęzi gospodarki na Krymie - turystyki. Na początku przyjeżdżali tam wyłącznie arystokraci, z carem na czele, a za nim ściągała rzesza oficerów i dworaków - grupa ta wypoczywała w Jałcie i okolicach. Po uruchomieniu kolei zaczęli przybywać także zwykli obywateli, choć w warunkach rosyjskich musieli oni być dość majętni. Popularność zyskała wówczas Ałuszta. Rozwijały się także kurorty w Eupatorii i Teodozji.
Wielki bum zaczął się w 1891 r., kiedy to pierwsze towarzystwo w dziejach Rosji - Krymski Klub Górski w Odessie, otworzyło schroniska w Sewastopolu i w Jałcie.
W początkach XX w. Krym był już popularnym regionem wypoczynkowym.

Lata 1917-1920

Okres ten jest jednym z najciekawszych, a zarazem najbardziej zakłamanych przez propagandę i najmniej znanych z powodu braku rzetelnych dowodów.
Wrzenie które doprowadziło do upadku caratu w Rosji nie ominęło również Krymu. Na konflikty polityczne między nacjonalistami, kadetami, eserowcami, bolszewikami mienszewikami nakładały się tam dążenia emancypacyjne Tatarów. Ogromny wpływ na przebieg wydarzeń na Krymie miała też sytuacja na Ukrainie. Coraz silniejsze prądy niepodległościowe w Kijowie i w innych ośrodkach spowodowały, że pojawiła się kwestia przynależności Krymu po upadku caratu.

Zjawiskiem, które odegrało znaczącą rolę w kształtowaniu sie sytuacji na Półwyspie Krymskim w pierwszych tygodniach po rewolucji lutowej, było tatarskie odrodzenie narodowe. Prądy niepodległościowe Tatarów na Krymie pojawiły się po 1880 r. w powiązaniu z formułowanymi w Turcji programami pantureckimi i panislamskimi. Ośrodkami tajnej działalności były szkoły ludowe. W lutym 1917 r. grupy związane ze szkołami ludowymi wysunęły żądania autonomii kulturalnej, które później gdy osłabłą pozycja Rządu Tymczasowego, rozbudowano w program pełnej niepodległości.

Gdy po wybuchu rewolucji lutowej kontakt między Krymem a Rosją został chwilowo zerwany, w Bakczysaraju zebrał się kurułtaj (parlament). 26 listopada 1917 r. ogłoszono niepodległość Krymu.
W styczniu 1918 r. wkroczyli na Krym bolszewicy. Podczas bitwy w dniach 24-25 stycznia tatarskie siły zbrojne zostały rozbite ogniem dział okrętowych.
Po bitwie Sewastopol stał się ośrodkiem władzy radzieckiej na Krymie. 22 marca proklamowano Socjalistyczną Republikę Radziecką Taurydy. Radziecka republika przetrwała niecały miesiąc, gdyż na początku kwietnia wylądował na półwyspie desant niemiecki.
Niemcy chcieli przywrócić urząd prezydenta Krymu i zaproponowali to stanowisko cenionemu politykowi karaimskiemu Salomonowi Krymowi, ten jednak odmówił. Dopiero w listopadzie 1918 r., gdy Niemców zastąpiły odziały angielskie i francuskie, Salomon Krym sformułował nowy gabinet, zwany drugim rządem krymskim.
Rząd upadł po kolejnym ataku bolszewików, w kwietniu 1919 r. Ten drugi "czerwony" epizod, w którym główną rolę odegrał brat Lenina, Dmitrij Uljanow, nie trwał zbyt długo. Już latem Krym został zajęty przez walczące z bolszewikami wojska generała Denikina.

Główną rolę w ostatnim epizodzie białej Rosji odegrał baron Piotr Wrangel. Był jednym z najznakomitszych białych dowódców podczas wojny domowej - w czerwcu 1919 roku zdobył pozostający do tej pory poza zasięgiem białych Carycyn (Wołgograd). Jego nazwisko było postrachem bolszewików, którzy nazywali go "czarnym baronem" (ze względu na jego nienawiść do bolszewików). Wrangel był reformatorem "białego" ruchu, jego rząd jako jedyny przeprowadził na obszarach pod swoją kontrolą reformę rolną, oddającą chłopom ziemię (na Krymie i w tzw. Taurydzie Północnej). Piotr Wrangel jako pierwszy odstąpił od idei "jednej i niepodzielnej Rosji", której kurczowo trzymali się Aleksander Kołczak i Anton Denikin. W lipcu 1920 z pomocą chłopów wyszedł z Krymu i zajął zagłębie Donieckie. Desantami próbował opanować Kubań. We wrześniu ponownie operował już tylko na Krymie.
Piotr Wrangel uważał, że przyszła Rosja powinna być dobrowolną federacją narodów byłego imperium carów. Uznał prawo do niepodległości Polski i Ukrainy. Nie chciał, by swoje państwo mieli Tatarzy krymscy i Kozacy z Donu, Kubania, Tereku i Astrachania. Skutecznie bronił Krymu przed Armią Czerwoną od kwietnia do listopada 1920 roku wykorzystując jej maksymalne zaangażowanie na frontach wojny polsko-bolszewickiej. Do walki z bolszewikami Piotr Wrangel chciał wykorzystać Armię Powstańczą Nestora Machny. Jednak próby nawiązania sojuszu wranglowsko-machnowskiego nie powiodły się. Po rozejmie polsko-bolszewickim (który według niego był zdradą walczących na Krymie białogwardzistów) uległ przeważającym siłom Armii Czerwonej i ewakuował większość kadr swojej armii do Konstantynopola.

16 listopada 1920 r. bolszewicy zajęli cały Krym.

Krymska ASRR

Status Krymu uregulowano rok później. 18 listopada 1921 r. utworzono Krymską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką, wchodzącą w skład Rosyjskiej Federacji SRR. Z chwilą wkroczenia Armii Czerwonej na Krymie zapanował głód. Wstrzymanie dostaw produktów żywnościowych stanowiło jedną z form represji wobec ludności. Do połowy 1923 r. zmarło z głodu około 150 tyś. osób (20% mieszkańców Krymu). Lata 1923-1928 to epoka tzw. korienizacji (propagandy w otoczce kultury narodowej). Kultury narodów były wówczas tolerowane, początkowo władze radzieckie nie przeszkadzały nawet w działalności duchownych. Otwarto ponownie szkoły ludowe, muzea, biblioteki i teatry. W 1933 r. poczta ZSRR wydała pierwszy znaczek dotyczący Krymu.

Zmiana polityki władz radzieckich wobec Krymu nastąpiła pod koniec 1928 r. Stalin porzucił wówczas korienizacje na rzecz rusyfikacji i sowietyzacji. W latach 1928-1929 przeprowadzono kolektywizację, w ramach której wyniszczono zamożne chłopstwo, a ubogich chłopów zapędzono do kołchozów. W konsekwencji zaczęło brakować produktów żywnościowych i kraj został dotknięty klęską głodu w latach 1931-1933. Stalin zaczął przesladować wszystkich tych, którzy mogliby zagrażać totalitarnemu ustrojowi. Celem ataków stały się społeczności mające stare tradycje państwowe i warstwy inteligencji (Tatarzy, Ormianie, Grecy, Niemcy) oraz grupy etnokonfesyjne, czyli takie, w których poczucie przynależności do narodu jest trwale związane z wyznaniem (Karaimi, Żydzi). W latach 1928-1939 aresztowano i zesłano do łagrów około 40 tyś. ludzi. Masowo więziono nauczycieli. Zakazano swobodnego nauczania i publikowania w języku tatarskim. W 1929 r. zakazano używania alfabetu arabskiego i zastąpiono go łacińskim. Z kolei w 1938 r. wprowadzono zakaz używania alfabetu łacińskiego - jego miejsce zajęła cyrylica. Represje te spowodowały, że w 1941 r. wielu mieszkańców Krymu traktowało wkraczające wojska niemieckie jako wyzwolicieli.

Idź do II wojna światowa >>