Eastway.pl

O świecie 22 czerwca 1941 r. Niemcy zbombardowali Sewastopol. 11 armia Wehrmachtu wraz z oddziałami rumuńskimi i słowackimi dotarła na Krym 20 września 1941 r. tocząc zawzięte walki z 51 armią radziecką, wspieraną przez uciekającą z Odessy tak zwaną Armią Nadmorską. Niebawem 51 armia musiała się ewakuować na Półwysep Kerczeński, a stamtąd na Tamań. Armia Nadmorska wycofała się do Sewastopola. 16 listopada 1941 r. niemcy zajęli cały Półwysep Krymski oprócz Sewastopola, który zdobyto dopiero na początku czerwca 1942 r., po trwającej 250 dni oblężeniu. Podobno Niemcy stracili podczas szturmu na Sewastopol aż 300 tyś. żołnierzy, 400 czołgów i 900 samolotów.

Hitlerowi nie udało wyprzeć z Krymu wszystkich oddziałów radzieckich. Te, które pozostały, ukryły się w górach. Niebawem przekształciły się w zaopatrywane z głębi Rosji odziały partyzanckie. Walczyli w nich także oskarżeni o zdradę Tatarzy. W odwecie za działalność partyzancką Niemcy spalili 128 wsi tatarskich, a 15 tyś. mieszkańców półwyspu wywieziono do obozów do Austrii i Niemiec.
Na tej podstawie organizacje tatarskie domagają się do dziś od Niemiec pokrycia kosztów repatriacji i odbudowy, uważając okupantów za współwinnych deportacji. Nie można jednak zapominać, że dla uciemiężonej ludności kraju partyzantka pozostawała zbrojnym ramieniem Stalina. Dlatego też znalazło się wielu, podobnie zresztą jak w całym ZSRR, którzy czynie poparli Hitlera, nie tyle z sympatii dla faszystów, ile z nienawiści do komunistów. Poparcie dla okupantów zwiększyło się po nadejściu wiadomości o realizacji postanowień tajnego dekretu nr. 1882 z 29 maja 1942 r., w którym Stalin nakazał deportację do Kraju Krasnodarskiego i obwodu rostowskiego Niemców, Rumunów, Greków i Tatarów krymskich przebywających na terenach kontrolowanych przez Armię Czerwoną. Zdając sobie sprawę z oddźwięku, jakie wywołały te informacje na Krymie, Niemcy przystąpili do rekrutowania jednostek tatarskich. Do końca wojny zgłosiło się około 20 tyś. ochotników, których zorganizowano w bataliony samoobrony terytorialnej - mniej więcej taka sama liczba Tatarów walczyła w szeregach Armii Czerwonej. Aktywną rolę w popieraniu Niemców odegrał Tatarski Komitet Narodowy kierowany przez Dżamila Abdureszidowa. Zorganizowano też SS Waffen-Gruppe Krim, wchodzące w skład 1 Wschodniomuzułmańskiego Regimentu Dywizji SS Neu-Turkistan; jednostka ta walczyła między innymi z powstańcami warszawskimi.

Gdy zaczęły się odwracać losy wojny, Armia Czerwona podjęła próbę odbicia Krymu. Ofensywa nastąpiła w kwietniu 1944 r. Uderzywszy od strony Perekopu i przez Cieśninę Kerczeńską, wojska radzieckie wdarły się na Półwysep Krymski i już 16 kwietnia 1944 r. opanowały go z wyjątkiem Sewastopola. W mieście tym Niemcy bronili się aż do 12 maja. Operacja krymska w kwietniu 1944 r. była jedną z najważniejszych w okresie II wojny światowej.

Po wyparciu wojsk niemieckich na Krymie rozpoczęły się krwawe represje wymierzone przeciw rzeczywistym i rzekomym współpracownikom okupantów, głównie przeciw Tatarom. 13 kwietnia szefowie resortów spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa państwowego Beria i Mierkułow wydali wspólny rozkaz "O środkach mających na celu oczyszczenie Krymskiej ASRR z elementów antyradzieckich". Rozkaz ów nakazywał oczyszczenie terenu republiki z "agentów szpiegowskich rezydentur wywiadu niemieckiego i rumuńskiego i organów kontrwywiadu, zdrajców ojczyzny i sprzedawczyków, aktywnych współpracowników i kreatur niemiecko-faszystowskich okupantów, członków organizacji antyradzieckich, formacji bandyckich i z innych elementów antyradzieckich, okazujących pomoc okupantom". Republika została podzielona na 7 sektorów operacyjnych, a do przeprowadzenia operacji "oczyszczania" skierowano 5 tys. funkcjonariuszy NKWD i NKGB oraz 20 tys. żołnierzy wojsk NKWD. Kierownictwo akcji powierzono zastępcy Ludowego Komisarza Bezpieczeństwa Państwowego B.Z.Kobułowowi i zastępcy Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych I.A.Sierowowi. Przez pierwsze dwa tygodnie trwał niczym praktycznie nie skrępowany terror. Masowym aresztowaniom towarzyszyły mordy na mężczyznach, kobietach i dzieciach. Bezpośredni świadek tych wydarzeń tak je opisał: "Po przybyciu wojsk radzieckich na Krym, cała ludność turecka specjalnym rozkazem dowództwa była całkowicie podporządkowana woli NKWD przez dwa tygodnie. Bestialscy żołnierze gwałcili kobiety, dzieci i dziewczęta. Plądrowali, mordowali i wieszali bezbronnych ludzi. Przez dwa tygodnie rozdzierające serce jęki gwałconych, torturowanych i zabijanych można było słyszeć jak Krym długi i szeroki". Do końca kwietnia aresztowano 5806 osób uznanych za "antyradziecko nastrojony element". Wedle raportu Berii, skierowanego 16 maja 1944 r. na ręce Stalina i Mołotowa, do tego czasu od momentu wyzwolenia Krymu spod okupacji niemieckiej aresztowano 6 452 osoby, a w czasie przeczesywania kompleksów leśnych i sprawdzania osad przez grupy operacyjne NKWD zatrzymano 7 739 osób, a także skonfiskowano 449 karabinów maszynowych, 532 automaty, 7 238 karabinów, 10 296 granatów i 280 tys. sztuk amunicji.

Deportacja Tatarów krymskich

W tym czasie podjęte zostały kroki zmierzające do usunięcia Tatarów z Krymu. Trudno ustalić kiedy faktycznie zapadła taka decyzja. Już 7 maja 1944 r. Kobułow i Sierow informowali Berię, że zaawansowanie przygotowań do deportacji Tatarów krymskich pozwalało uznać za możliwe zakończenie ich do 18-20 maja, a całej operacji do 25 maja. Trudno przypuszczać, by działania takie trwały krócej niż parę tygodni, zatem prawdopodobnie podjęto je w ramach realizacji wspomnianego rozkazu Berii i Mierkułowa z 13 kwietnia. 10 maja Beria przesłał Stalinowi plan wysiedlenia ludności tatarskiej z półwyspu, uzasadniając swoją propozycję zdradzieckimi działaniami Tatarów przeciw władzy radzieckiej i zagrożeniami wynikającymi z dalszego ich przebywania na przygranicznym obszarze ZSRR. Proponował przesiedlenie ich do Uzbekistanu i wykorzystanie w rolnictwie (w kołchozach i sowchozach), w przemyśle i w transporcie. Szacował, iż liczba ludności tatarskiej na Krymie wynosiła wówczas 140-160 tys. Przewidywał rozpoczęcie operacji 20-21 maja i zakończenie jej do 1 lipca. Beria przygotował też projekt postanowienia PKO "O krymskich Tatarach". czytaj dalej >>

Deportacja Bułgarów, Greków i Ormian

Deportacja Tatarów nie kończyła operacji "oczyszczania" Krymu z "elementu antyradzieckiego". W końcu maja 1944 r. Beria pisał do Stalina, że NKWD uważa za niezbędne wysiedlenie z półwyspu także Bułgarów, Greków i Ormian. Liczebność tych grup miała wówczas wynosić odpowiednio 12 075, 14 300 i 9 919 osób. Uzasadniając swój wniosek szef NKWD podnosił argumenty podobne, jak w przypadku Tatarów. Oskarżał więc Bułgarów zamieszkałych na Krymie, że w czasie okupacji niemieckiej znaczna ich część aktywnie uczestniczyła w zaopatrywaniu armii niemieckiej w produkty żywnościowe, współdziałała z hitlerowcami w ujawnianiu i zatrzymywaniu żołnierzy Armii Czerwonej i partyzantów oraz wstępowała do oddziałów policyjnych formowanych przez Niemców. Ormianie oskarżeni zostali o współpracę z Niemcami, organizowanie z udziałem emigrantów przybyłych z Niemiec i Turcji komitetów narodowych, które prowadziły działalność antyradziecką, o dążenia do stworzenia niepodległej Armenii, formowanie legionu ormiańskiego do walki z Armią Czerwoną, wreszcie o materialne wspomaganie Niemców i ich armii. Wobec Greków Beria zdołał sformułować jeden tylko zarzut: w okresie okupacji niemieckiej zajmowali się handlem i drobnym przemysłem, a władze niemieckie okazywały im pomoc w tej działalności. czytaj dalej >>

Losy deportowanych

4 lipca 1944 r. NKWD ostatecznie zameldował o zakończeniu wysiedleń z Krymu, informując zarazem, iż deportowano w sumie 225 009 osób, w tym 183 155 Tatarów (151 604 osoby zostały osiedlone w Uzbekistanie, a 31 551 osób w obwodach Rosyjskiej FSRR), 12 422 Bułgarów, 15 040 Greków, 9 621 Ormian, 1 119 Niemców oraz 3 652 przedstawicieli innych narodowości. W akcje deportacyjne z Krymu zaangażowanych było 23 tys. oficerów i żołnierzy wojsk NKWD oraz 9 tys. funkcjonariuszy operacyjnych NKWD i NKGB. W tym samym czasie deportowano także 8,3 tys. Greków nie posiadających obywatelstwa radzieckiego z okolic Rostowa i Krasnodaru oraz ponad 16 tys. z Zakaukazia.

Później na miejsca przymusowego osiedlenia trafiły jeszcze niewielkie grupy i pojedyncze osoby dołączane do wcześniej wysiedlonych rodzin i do końca 1944 r. liczba przesiedlonych z Krymu wzrosła do 228392 osób. W 1945 r. do miejsc zesłania kierowano także Tatarów, Bułgarów, Greków i Ormian z Armii Czerwonej oraz repatriowanych z Niemiec i Austrii. Zapadła także decyzja o kierowaniu na zesłanie zwalnianych z obozów przedstawicieli represjonowanych grup narodowościowych: krymskich Tatarów wysyłać miano do dyspozycji NKWD Uzbeckiej SRR, krymskich Ormian, Greków i Bułgarów - do dyspozycji Zarządu NKWD obwodu swierdłowskiego.
czytaj dalej >>

Idź do Okres powojenny >>